Mide "koruyucu" ilaçlar mı, Brütüs mü? Midenizi kime emanet ediyorsunuz?

Gerekli muayene ve endoskopiniz yapıldı; sonunda mide fıtığınızın olduğu ve/veya reflüye bağlı yemek borusunda asit hasarı oluştuğu söylendi. Mide koruyucu ilaçları içeren bir reçete, yapmanız ve yememeniz gereken şeyleri içeren bir liste ile ayrıldınız. Reflü hastalığının cerrahi olarak da tedavi edildiğini duymuştunuz ama bu “çok tehlikeli ve riskli” yöntem içinize sinmedi. Fakat yıllardır kullandığınız ilaçların yan etkilerini ve uzun sürede ortaya çıkarabileceği ciddi komplikasyonlar, vitamin eksiklikleri, kalça kırıkları, böbrek hastalıkları ve hatta olası demans riski gibi sorunlar konusunda hiçbir fikriniz olmadığını düşünüyorsanız bu yazıyı okuyun.

Proton pompa inhibitörleri (PPI), H2 reseptör blokerleri (H2RB) ya da yaygın olarak bilinen isimleriyle “mide koruyucu/asit düşürücü” ilaçlar, gastrit, ülser, mide yanması ve reflü hastalığının tedavisinde yıllardır kullanılmaktadır. Bu ilaçlar rahatlıkla bütün eczanelerden alınabilmektedir ve en ufak bir mide şikayetinde reçetelere yazılmaktadır. Peki, bu kadar yaygın kullanılan bu ilaçlar güvenli midir, yan etkileri nelerdir, nasıl kullanılmalıdırlar? Bu yazıda, bu ilaçların güvenlikleri ile ilgili bilimsel verilere dayanan bilgileri aktarmayı amaçladım.

H2RB 1976 yılından bu yana piyadadır ve diğer ilaçlarla etkileşimleri, ciddi yan etkileri ve asidi azaltmadaki zayıflıkları nedeniyle zamanla sahneyi PPI’ne bıraktılar. PPI’nin ilki Omeprazol’dür ve 1988 yılndan bu yana piyasada olduğu için en çok çalışma bu ilaçla yapılmıştır. Bu ilaçların kısa sürelerle kullanılmasında genellikle sorun yaşanmazken, uzun süreli kullanımlarıyla ilgili artan endişeler vardır. Bu endişelerin bazıları güncel çalışmalarla daha da önem kazanmıştır:

1. Mide kanseri riski: Helicobacter pylori tedavisinden sonra uzun süreli PPI kullanımının mide kanseri riskini artırdığına dair yeni bulgular yayınlanmıştır. Ancak bu durum nedensellikten çok dikkat gerektiren bir ilişki olarak yorumlanmalıdır.
2. Kemik erimesi ve kırıklar: Özellikle 50 yaş üzerindeki bireylerde uzun süreli PPI kullanımı osteoporoza ve kalça kırıklarına yol açabilmektedir.
3. Asidi azalmış reflü: PPI asidi baskılar ama reflü devam eder. Bu da geçici rahatlama sağlasa da, uzun vadede gece reflüsü ve uyku bölünmeleri gibi problemleri arttırabilir.
4. Sindirim sistemi enfeksiyonları: Asit baskılandığında Clostridium difficile gibi enfeksiyonların görülme sıklı artar.
5. Mide çeperinde incelme (atrofi)
6. Fundusta mide polipleri oluşumu
7. B12 vitamini eksikliği
8. Magnezyum eksikliği (hipomagnezemi)
9. Asit salınımında rebound artış ve ilaca bağımlılık hissi
10. Kalp ritmi bozuklukları
11. Diğer ilaçlarla etkileşim (Plavix ile önemli etkileşim!)

FDA, özellikle omeprazol ve esomeprazol gibi proton pompa inhibitörlerinin, kan sulandırıcı ilaç clopidogrel (Plavix) ile birlikte kullanımının sakıncalı olabileceğini belirtmiştir. Bu PPI'ler, clopidogrel'in aktif forma dönüşümünü sağlayan CYP2C19 enzimini inhibe ederek ilacın etkinliğini azaltabilir. Bu durum kalp krizi ve inme riskini artırabilir. Bu nedenle FDA, bu iki ilaç grubunun eşzamanlı kullanımından kaçınılmasını önermektedir. (FDA Kaynağı)

12. Sık rastlanan diğer yan etkiler: Baş ağrısı, bulantı, ishal, karın ağrısı, yorgunluk, dönme; nadiren Stevens-Johnson sendromu, akut nefrit, zatüre artışı.
13. Yeni ortaya çıkan riskler:
    • Uzun süreli PPI kullanımı ile demans arasında muhtemel ilişkiler
    • Kronik böbrek hastalığı riskinde artış
    • Bağırsak mikrobiyotasında bozulma, bağışıklık sistemi etkileri
    • SIBO (ince bağırsakta bakteri aşırı çoğalması) gelişimi: Mide asidinin baskılanması, bakterilerin ince bağırsağa geçmesini kolaylaştırabilir. Bu durum ishal, gaz, şişkinlik ve besin emilim bozukluklarına yol açabilir.
    • Geçirgen bağırsak sendromu (leaky gut): SIBO ve mikrobiyal denge bozuklukları, bağırsak bariyerinin bütünlüğünü bozarak sistemik inflamasyona neden olabilir.
    • COVID-19 enfeksiyonunda ağır seyir ihtimali
    • Uzun süreli PPI kullanımı ile demans arasında muhtemel ilişkiler
    • Kronik böbrek hastalığı riskinde artış
    • Bağırsak mikrobiyotasında bozulma, bağışlık sistemi etkileri
    • COVID-19 enfeksiyonunda ağır seyir ihtimali
14. H2RB'lerin geri dönüşü? PPI'lerin uzun vadeli risklerinden dolayı bazı hastalarda H2RB tekrar gündeme gelmektedir. İlk basamakta düşük riskli reflü hastalarında düşünülebilir.

Sonuç olarak, mide koruyucu ilaçlar, tıpkı diğer tüm ilaçlar gibi belli durumlarda hayat kurtarıcı olabilirken, uzun süreli kullanımları ciddi riskler taşımaktadır. İlacın hastaya fayda-zarar dengesi değerlendirilerek verilmesi, hasta seçiminin dikkatli yapılması ve alternatif seçeneklerin (H2RB, cerrahi vb.) daima göz önünde bulundurulması gerekir. İşimiz sadece çaresizce, "Sen de mi Brütüs?" demek değil, bilimsel kanıtlara dayalı bilinçli kullanım olmalı.

Kaynaklar:

1. AH Poulsen. Br J Cancer, 100 (9):1503-7, 2009.
2. SL Grey. Archives of Internal Medicine, Vol.179, No:9, May 10, 2010.
3. WC Orr. CHEST, 131(2):460-465, 2007.
4. KA Yearsley. Aliment Pharmacol Ther, 24: 613-9, 2006.
5. DY Graham. Current Gastroenterology Reports. 10:543-7, 2008.
6. M Jalving M. Aliment Pharmacol Ther, 24:1341-8, 2006.
7. CW Howden. J Clinical Gastroenterology, 30:29-33, 2000.
8. T Cundy. Clinical Endocrinology, 69: 338-41, 2008.
9. A Niklasson. Am J Gastroenterology, March 2010.
10. GM Marcus. J of Innovations in Cardiac Rhythm Management, 1 (4): 85–89, 2010.
11. BMJ Open. 2024;14:e059844. (Kronik Böbrek Hastalığı ve PPI)
12. Gut. 2023; 72(4):681–689. (Mide Kanseri ve PPI)
13. Nature Reviews Gastroenterology & Hepatology. 2023. (Mikrobiyota etkisi)
14. JAMA Neurology. 2024. (PPI ve Demans)
15. The American Journal of Gastroenterology. 2023. (COVID-19 ve PPI)